Θέμα 2 Το Συναλλακτικό Μοντέλο του Στρες και της Αντιμετώπισης

Το συναλλακτικό μοντέλο άγχους και αντιμετώπισης προτείνει ότι το άγχος είναι μια δυναμική συναλλαγή μεταξύ ενός ατόμου και του περιβάλλοντός του που κρίνεται ότι είναι προσωπικώς σημαντική και υπερβαίνει την ικανότητα αντιμετώπισης (Folkman, 2020).

Η γνωστική εκτίμηση και αντιμετώπιση αποτελούν τα δύο κύρια χαρακτηριστικά της θεωρίας. Η πρωταρχική εκτίμηση απαντά στα ερωτήματα «Τι σημαίνει αυτό για εμένα προσωπικά; Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος αυτού στην ευημερία μου;», και μπορεί να επηρεαστεί από τις αξίες, τους στόχους και τις πεποιθήσεις των ατόμων. Υπάρχουν τρεις τύποι πρωταρχικής εκτίμησης: επουσιώδης (άνευ αντίκτυπου), καλοπροαίρετη-θετική (θετικός αντίκτυπος) και αγχωτική. Οι εκτιμήσεις του άγχους μπορεί να υποδηλώνουν βλάβη ή απώλεια (ήδη υπέστη κάποια βλάβη), απειλή (αναμένεται βλάβη) και πρόκληση (δυνατότητα ωφέλειας ή δεξιοτεχνίας) (Lazarus & Folkman, 1984, σ. 32-33· Lazarus & Folkman, 1987).

Η δευτερεύουσα εκτίμηση ενεργοποιείται εάν το άτομο αντιληφθεί την κατάσταση ως αγχωτική και απαντά στο ερώτημα: «Έχω την ικανότητα να το αντιμετωπίσω αυτό;» (Biggs, Brough, & Drummond, 2017).

Η αντιμετώπιση συμβαίνει όταν ένα γεγονός θεωρείται αγχωτικό (πρωταρχική εκτίμηση) και χρήζει διαχείρισης ή επίλυσης (δευτερεύουσα εκτίμηση). Οι δύο τύποι στρατηγικών αντιμετώπισης είναι η αντιμετώπιση που εστιάζει στο πρόβλημα και η αντιμετώπιση που εστιάζει στο συναίσθημα. Μια στρατηγική εστιασμένη στο πρόβλημα στοχεύει στον έλεγχο ή την επίλυση του προβλήματος, ενώ μια στρατηγική εστιασμένη στο συναίσθημα επιδιώκει να ρυθμίσει τα συναισθήματα που προέρχονται από μια αγχωτική κατάσταση. Οι στρατηγικές που εστιάζουν στο πρόβλημα περιλαμβάνουν τη συλλογή πληροφοριών και την ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης. Οι στρατηγικές που εστιάζουν στο συναίσθημα περιλαμβάνουν την αποφυγή και την ελαχιστοποίηση. Διάφοροι παράγοντες, όπως οι συνθήκες και τα προσωπικά χαρακτηριστικά, καθορίζουν την επιλογή της στρατηγικής από ένα άτομο (Lazarus & Folkman, 1984, σ. 150-151).

Η έκβαση των προσπαθειών αντιμετώπισης, συνοδευόμενη από νέες πληροφορίες από το περιβάλλον, οδηγεί σε γνωστική επανεκτίμηση. Είναι η διεργασία επανεκτίμησης της κατάστασης ώστε να προσδιοριστεί εάν οι προσπάθειες αντιμετώπισης ήταν αποτελεσματικές ή εάν η κατάσταση έχει αλλάξει από αγχωτική σε επουσιώδης ή καλοπροαίρετη-θετική.